Enkoder Nedir?
Enkoder, mekanik ya da elektrikli sistemlerde bulunan ya da meydana gelen hareketi sayısal verilere dönüştüren, konum ile hız bilgisini sağlayan önemli bir sensör çeşidi olarak bilinir. Genellikle bir mil ya da şaftın üzerine monte edilen enkoder çeşidi, sistemin dönen hareketini ölçer ve bu hareketi sayısal sinyallere çevirme aşaması ile kontrol sistemlerine geri bildirimde bulunur. Bu durumda, endüstriyel süreçlerde ve üretimde hassas konumlandırma, hız kontrolü ve de hareket izleme gibi kritik konularda işlevleri yerine getirir.
Enkoder genellikle iki ana türde bulunmaktadır. İnkremental ve de mutlak enkoderler bu iki ana tür arasında yer alır. İnkremental enkoder, dönen mil üzerindeki desen ya da deliklerin algılanması yöntemi ile dönme hızını ve dönme yönünü belirlemektedir. Ancak, her dönüşte konumu sıfırlamak ve de mutlak bir konumu elde etmek mümkün olmayabilir. Diğer yandan, mutlak enkoder çeşitleri her konuma özgü olan benzersiz bir kodlama kullanarak doğrudan bir pozisyon bilgisi sağlar. Bu nedenle her an mevcut konumu tam olarak belirleyebilmektedir.
Enkoderler, endüstriyel robotik sistemlerinden CNC makinelerine, otomotiv endüstrisi alanından tıbbi cihazlara kadar oldukça geniş birçok farklı alanda rahatlıkla kullanılabilmektedir. Enkoderler, modern endüstriyel otomasyonun ve üretim süreçlerinin vazgeçilmez bir parçası olmakla beraber, kompleks makinelerin ve sistemlerin doğru ve de hassas hareketini sağlaması ile endüstriyel süreçlerin verimliliğini artırmaktadır. Aynı zamanda hata oranlarını düşürür. Ayrıca, bu özellikleri ile beraber enkoderler, endüstri 4.0 ve akıllı üretim konularında geleceğin endüstriyel dönüşümü konularında anahtar bileşenler olarak düşünülebilir.
Enkoder Çeşitleri Nelerdir?
Enkoderler, kullanılan sistem özelliklerine göre farklı çalışma prensiplerine ayrılmaktadır. Genel olarak daha önce de bahsedildiği inkremental ve mutlak enkoderler olarak iki ana türde sınıflandırılır. İnkremental enkoder dönme hızı ile dönme yönü gibi anlık hareket bilgisini vermektedir. Ancak her dönüş başlangıcında sıfırdan başlaması nedeni ile konum belirleme yeteneği yoktur.
Diğer taraftan mutlak enkoder her konum için benzersiz bir kod dizisi üreterek doğrudan pozisyon bilgisi sağlar ve dönüşün başlangıcında bile konumu hatasız olarak belirleyebilir. Her iki tür endüstriyel uygulamalarda, robotik sistemlerde, CNC makinelerinde ve de otomasyon sistemlerinde sık sık kullanılmaktadır. Ancak doğru enkoderler mutlaka uygulama ihtiyaçlarına ve de hassasiyet gereksinimlerine bağlı olarak seçilmelidir.
Enkoder Nerelerde Kullanılır?
Enkoder, endüstriyel ve de otomasyon sistemlerinde oldukça çeşitli alanlarda yaygın olarak kullanılmakta olan önemli sensör sistemleri olarak bilinir. Birincil kullanım alanlarından biri ilk olarak endüstriyel robotik sistemler olarak karşımıza çıkar. Endüstriyel robotlar, enkoder mekanizması aracılığıyla hareketli parçaların konum ve hız bilgisini hassas bir şekilde belirleyerek işlemleri olması gerektiği şekilde yaparlar.
CNC (Bilgisayarlı Sayısal Kontrol) sistemlerinde ve makinelerinde enkoder, kesme ve işleme işlemlerinde de gereken yüksek hassasiyeti sağlayabilme kapasitesi ile kullanılmaktadır. Otomasyon sistemlerinde ise konveyör bantları ve de otomasyonlu üretim hatlarında bulunan konumlandırma ve yönlendirme amacı ile enkoder ürünlerinden yararlanılmaktadır. Ayrıca, baskı endüstrisinde baskı makinelerinde kağıt ya da diğer malzemelerin doğru bir şekilde konumlandırılması ve yönlendirilmesi için kullanılabilmektedir.
Kullanım alanları içinde ayrıca tıbbi cihazlardan uzay endüstrisine kadar oldukça geniş bir yelpaze bulunmaktadır. Enkoder sistemleri, pozisyon izleme, hız kontrolü, hareket kontrolü ve de konumlandırma gibi kritik işlevleri eksiksiz şekilde yerine getirerek endüstriyel süreç verimliliğini ve doğruluğunu artırmaktadır. Enkoder, modern endüstriyel otomasyon sistemlerinin ayrılmaz bir parçası olmanın yanında karmaşık makinelerin ve sistemlerin doğru ve de hassas hareketini gerçekleştirmek için önemlidir.
Enkoder Nasıl Çalışır?
Enkoder, genel olarak hareketi sayısal verilere dönüştürmektedir. Çalışma prensibi ise, dönen bir mil ya da şaftın üzerine monte edilen bir disk ya da diskin belirli bölgelerinin algılanması ile gerçekleşir. İnkremental enkoder, çalışma esnasında diskin üzerindeki özel desen ya da deliklerin algılanması ile pozisyon ve hız bilgisi paylaşır. Bu bilgi, sensörler tarafından okunarak sayısal sinyallere dönüşür. Mutlak enkoder ise diskin üzerindeki benzersiz bir desen tasarımı ile her konuma özgü bir kodlama oluşturur. Her konum, benzersiz bir sayısal kodla eşleştirilir. Bu kodlar, milin pozisyonunu net olarak belirlemek amacı ile kullanılır.
Enkoder Seçimi Yapılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Enkoder seçimi, doğru ve de hassas ölçümler elde etmek için kritik bir konumda yer alır. İlk olarak, belirlenen uygulamanın gereksinim aşaması ve işlevselliği dikkatle ele alınmalıdır. Bu değerlendirme ile tork kapasitesi, dönüş hızı, çözünürlük, çıkış tipi olarak analog, dijital ya da seri, güvenilirlik ve de dayanıklılık gibi faktörleri içermek durumundadır. Daha sonra, uygulamanın çalışma ortamı göz önüne alınmalıdır. Özellikle endüstriyel ortamlarda sık sık kullanılan IP derecelendirmesi de mutlaka dikkate alınmalıdır.
Ayrıca, enkoder ürünlerinin montaj ve uyumluluk gereksinimleri dikkate alınmalıdır. Doğru montaj ve hizalama ile, enkoderin doğru çalışması sağlanır ve aynı zamanda hassas ölçümler gerçekleşebilir. Enkoderin fiziksel boyutu, montaj tipi ve adaptasyonu, uygulama konumundaki yerleşimini belirleme konusunda etkilidir.
